Βασικές αρχές της φυσιολογίας Υψόμετρου

Ενώ η συγκέντρωση του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα, ανεξάρτητα από το υψόμετρο, παραμένει σταθερή στο 21% όπως είναι στην επιφάνεια της θάλασσας, η μερική πίεση του οξυγόνου ελαττώνεται σαν αποτέλεσμα της μείωσης της βαρομετρικής πίεσης.

Το υψόμετρο ταξινομείται σε 4 στάδια:
1. Μέσο υψόμετρο (1500 – 2500 μέτρα) προκαλεί μειωμένες επιδόσεις στην άσκηση και μερική ταχύπνοια. Η οξεία νόσος από μεγάλο υψόμετρο (AMS) (acute mountain sickness) είναι σπάνια αλλά μπορεί να εμφανισθεί σε άτομα με καρδιοαναπνευστικά νοσήματα.
2. Μεγάλο υψόμετρο (2500 - 4500 μέτρα) σχετίζεται με υποξυγοναιμία τόσο κατά την άσκηση όσο και στην ηρεμία. Πρόκειται για το υψόμετρο όπου παρουσιάζονται οι περισσότερες επιπλοκές κυρίως σε αθλητές που αγωνίζονται σε αγώνα ορεινού τρεξίματος σε ύψος > 3000 μέτρα. Αντίθετα οι κίνδυνοι ελαχιστοποιούνται για αναρριχητές ή απλούς ορειβάτες οι οποίοι ασκούνται σε υπομέγιστες επιδόσεις.
3. Πολύ μεγάλο υψόμετρο (4500 – 5500 μέτρα). Είναι απαραίτητος ο εγκλιματισμός πριν από την προσέγγισή του και είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για δρομείς ορεινού μαραθωνίου/υπερμαραθωνίου έως και απαγορευτικό.
4. Ακραίο υψόμετρο (>5500 μέτρα). Το οξυγόνο εδώ βρίσκεται στο 50% από ότι στο επίπεδο της θάλασσας. Σ’ αυτό το υψόμετρο που προσεγγίζεται μόνο από έμπειρους ορειβάτες και αναρριχητές ακόμη και ο εγκλιματισμός πριν από την ανάβαση δεν τους εξασφαλίζει από συμπτώματα της οξείας νόσου από μεγάλο υψόμετρο. Σ’ αυτό το υψόμετρο η έντονη άσκηση είναι απαγορευτική για τη ζωή του αθλητή.

Η άσκηση στο υψόμετρο (προπονητική – αγωνιστική περίοδος) είναι δυσχερέστερη συγκριτικά με αυτή στο επίπεδο της θάλασσας διότι μειώνεται η μερική πίεση του οξυγόνου στο αρτηριακό αίμα καθώς αυξάνεται το υψόμετρο. Αυτό συνεπάγεται τη μειωμένη οξυγόνωση του αίματος που διαχέεται μέσα στους πνεύμονες και κατ’ επέκταση τη μειωμένη οξυγόνωση των ασκούμενων μυών.

Συνοπτικά, όσο αυξάνεται το υψόμετρο τόσο περισσότερο ελαττώνεται το διαθέσιμο οξυγόνο για τον οργανισμό του αθλητή (π.χ. στα 2000 - 3000 μέτρα παρατηρείται 25 – 30% μείωση της ισχύς των μυών).

Ο οργανισμός για να μπορέσει να ανταπεξέλθει σ’ αυτό το νέο περιβάλλον με μειωμένη προσφορά οξυγόνου αντιδρά με ταχύπνοια (αυξημένη συχνότητα αναπνοών) και υπεραερισμό (αύξηση του κατά λεπτόν αερισμού). Ο υπεραερισμός αποτελεί σημαντικό μηχανισμό για την προσαρμογή του οργανισμού στο μεγάλο υψόμετρο. Ως εκ τούτου ο αθλητής πρέπει να έχει ικανοποιητικές αναπνευστικές εφεδρείες.

Προκειμένου τώρα να εξασφαλισθεί ικανοποιητική απόδοση του οξυγόνου στους ιστούς σε συνθήκες υψομέτρου, η καρδιά αναγκάζεται να εργασθεί σε ταχύτερους ρυθμούς (ταχυκαρδία) ώστε να διατηρήσει υψηλά επίπεδα επιδόσεων.

Ένας άλλος μηχανισμός προσαρμογής του οργανισμού στο υψόμετρο είναι η αυξημένη παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων μέσω της αυξημένης παραγωγής ερυθροποιητίνης απ’ τους νεφρούς. Αυτό αρχίζει άμεσα μέσα στις πρώτες ώρες παραμονής σε υποβαρικό περιβάλλον και διαρκεί ημέρες έως και εβδομάδες (βάση αυτού του μηχανισμού πολλοί αθλητές προπονούνται σε υψόμετρο ως προετοιμασία για αγώνες σε χαμηλότερα υψόμετρα, αφού η προπόνηση σε υψόμετρο συγκρίνεται με προπόνηση πολλών χιλιομέτρων και τη διαλειμματική προπόνηση).

O οργανισμός διαμέσου πολύπλοκων μηχανισμών απαντάει στις αλλαγές του υψομέτρου με μείωση του όγκου αίματος (αιμοσυμπύκνωση) και αυξημένη διούρηση. Έτσι καθίσταται ως μείζονος σημασίας παράγοντας η σωστή ενυδάτωση του αθλητή που συμμετέχει σε αγώνα σε υψόμετρο, ιδίως κατά την διάρκεια του αγώνα αλλά και πριν απ αυτόν!

Η αρτηριακή πίεση αυξάνεται καθώς και η πίεση στους πνεύμονες λόγω υποξίας που εκδηλώνεται με το υψόμετρο. Αυτό μπορεί να προκαλέσει πνευμονικό οίδημα (υγρό στους πνεύμονες) στους ορειβάτες αλλά και στους αθλητές ορεινού τρεξίματος με μεγάλες εντάσεις.

Μια άλλη φυσιολογική απάντηση του οργανισμού στο υψόμετρο για την υποξία είναι η αύξηση αιματικής ροής στον εγκέφαλο αλλά και του όγκου του αίματος και της πίεσης του εγκεφάλου που μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικό οίδημα (υγρό στον εγκέφαλο).

Υπάρχει ένας δείκτης που αντιπροσωπεύει την ικανότητα για άσκηση VO2max (μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου) ο όποιος μειώνεται περίπου 10% για κάθε 1000 μέτρα πάνω από τα 1500 μέτρα. Έτσι αν χρειάζεσαι 8 λεπτά να διανύσεις μια απόσταση ενός μιλίου στο επίπεδο της θάλασσας στο 70% της VO2max, στα 2000 μέτρα θα αντιστοιχεί στο 90%. Το αποτέλεσμα θα είναι η μεγαλύτερη κατανάλωση γλυκογόνου έτσι η αντοχή μειώνεται όπως και τα αποθέματα γλυκογόνου.

Τα επίπεδα του γαλακτικού οξέος είναι σίγουρα αυξημένα σε αντίθεση με την VO2max η οποία θα είναι μειωμένη. Παρόλο που η καρδιά και οι πνεύμονες εργάζονται σε υψηλούς ρυθμούς σε χαμηλές ταχύτητες οι μύες των ποδιών εργάζονται σε μειωμένους ρυθμούς.

Οξεία Nόσος των Βουνών (AMS, Acute Mountain Sickness)

Η οξεία νόσος των βουνών ή οξεία νόσος από μεγάλο υψόμετρο (ΟΝΜΥ) περιγράφει μια σειρά από συμπτώματα από τους πνεύμονες και τον εγκέφαλο που συμβαίνουν σε μη εγκλιματισμένα άτομα μετά από γρήγορη – απότομη ανάβαση σε μεγάλο υψόμετρο. Η εκδήλωση της νόσου εξαρτάται από το ρυθμό ανόδου, το υψόμετρο, τη φυσική κατάσταση του αθλητή.

Παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την εμφάνιση αλλά και τη βαρύτητα της νόσου είναι η μόνιμη διαμονή σε επίπεδο θάλασσας (0 μέτρα), η εξάντληση του οργανισμού κατά τη διάρκεια του αγώνα και η ύπαρξη ή μη προϋπάρχοντων καρδιοαναπνευστικών νοσημάτων.

Εάν σκεφτεί κανείς ότι η ΟΝΜΥ μπορεί να εμφανισθεί ακόμη και σε χαμηλό υψόμετρο (1700 – 2700 μέτρα) σε απλούς ορειβάτες μετά από μια γρήγορη ανάβαση, η εμφάνιση της νόσου είναι πιο έκδηλη σε αθλητές και ιδιαίτερα σε αρχάριους.

Συνήθη συμπτώματα της ΟΝΜΥ που αφορούν το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ):
1. κεφαλαλγία
2. ζάλη
3. ναυτία
4. κόπωση
5. αστάθεια
Συνήθη συμπτώματα της ΟΝΜΥ από το Καρδιοαναπνευστικό Σύστημα:
1. δύσπνοια
2. βήχας
3. ταχυκαρδία
4. ταχύπνοια

ΠΡΟΣΟΧΗ: Αν θέλετε να συμμετέχετε σε κάποιο αγώνα ορεινού τρεξίματος με υψόμετρο>2000-2500m (και στον Olympus Marathon συμπεριλαμβανόμενο) και δεν έχετε την δυνατότητα εγκλιματισμού και προπόνησης τουλάχιστον 2-4 εβδομάδες σε υψόμετρο πριν τον αγώνα η καλύτερη λύση είναι να αγωνιστείτε άμεσα! Μετά από μελέτες σε αθλητές έχει διαπιστωθεί ότι πολλοί αθλητές νοιώθουν δυσφορία μετά από παραμονή τους 24-48 ώρες στο υψόμετρο με μειωμένες εφεδρείες στον αγώνα. Αυτό οφείλεται στο στιγμιαίο αντανακλαστικό του οργανισμού στην πρώτη επαφή με το υψόμετρο που τον προκαλεί να αναπνέει βαθύτερα και ταχύτερα έτσι μεγαλύτερη ποσότητα αέρα φθάνει στους πνεύμονες.

Από τον Δρα Κωνσταντίνο Λάβδα, αναισθησιολόγο με εξειδίκευση στην υπερβαρική, αεροπορική ιατρική και ιατρική υψομέτρου.